تشکیلات سیاسی ایران باید بین باز کردن رقابت و رویارویی با رقبای میانه رو یا محدود کردن نامزدها و به خطر انداختن مشارکت کم یکی را انتخاب کند

پس از مرگ رئیسی، انتخابات آزمونی دشوار برای حاکمان رژیم ایران است

برای دهه‌ها، رهبران رژیم می‌توانستند به مشارکت بالای رأی‌دهندگان در انتخابات خود به عنوان مدرکی بر مشروعیت نظام سیاسی جمهوری اسلامی اشاره کنند. اما از آنجایی که مشارکت رای دهندگان در سال های اخیر به شدت کاهش یافته است، انتخاباتی که آنها اکنون پس از مرگ رئیس جمهور ابراهیم رئیسی مجبور به برگزاری خواهند بود، تشکیلات سیاسی را مجبور به تصمیم گیری خواهد کرد که نمی خواهد اتخاذ کند.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، دو گزینه دارد که هر کدام خطراتی دارد.

او می‌تواند تضمین کند که انتخابات ریاست‌جمهوری، که قانون اساسی باید ظرف ۵۰ روز پس از درگذشت رئیسی برگزار شود، برای همه از تندروها گرفته تا اصلاح‌طلبان باز باشد. اما این خطر یک انتخابات رقابتی است که می تواند کشور را به سمتی که او نمی خواهد ببرد.

یا می تواند استراتژی انتخابات اخیر خود را تکرار کند و نه تنها رقبای اصلاح طلب بلکه حتی چهره های معتدل و وفادار اپوزیسیون را مسدود کند. این انتخاب ممکن است او را با شرمساری از حضور حتی کمتر رأی دهندگان روبرو کند، اقدامی که به عنوان سرزنش گزنده حکومت اقتدارگرای فزاینده او تعبیر می شود.

میزان مشارکت رای دهندگان در ایران در چند سال گذشته روندی نزولی داشته است. در سال ۲۰۱۶ بیش از ۶۰ درصد از رای دهندگان این کشور در انتخابات پارلمانی شرکت کردند. تا سال ۲۰۲۰، این رقم به ۴۲ درصد رسید. مقامات قول داده بودند که نتیجه در مارس امسال بالاتر خواهد بود در عوض به کمتر از ۴۱ درصد رسید.

درست یک هفته قبل از مرگ رئیسی، دور نهایی انتخابات پارلمانی در تهران تنها ۸ درصد از آراء بالقوه را به دست آورد رقمی خیره کننده در کشوری که زمانی علی خامنه ای دموکراسی های غربی را به دلیل مشارکت ۳۰ تا ۴۰ درصدی رای دهندگان مورد تمسخر قرار می داد.

محمدعلی شعبانی، تحلیلگر سیاسی ایرانی و سردبیر آمواج، گفت فرصتی طلایی برای خامنه‌ای فراهم شده است تا به راحتی و به شیوه‌ای که چهره‌اش را حفظ کند، به مردم اجازه ورود به روند سیاسی را بدهد اگر بخواهد از این فرصت استفاده کند. یک رسانه خبری مستقل متأسفانه، آنچه در چند سال گذشته رخ داده است نشان می دهد که او این مسیر را انتخاب نخواهد کرد.

ایران یک حکومت دین سالار با سیستم حکومتداری موازی است که در آن نهادهای منتخب توسط شوراهای انتصابی نظارت می شوند. سیاست‌های کلیدی کشور در زمینه‌های هسته‌ای، نظامی و امور خارجی توسط علی خامنه‌ای و شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌شود، در حالی که سپاه پاسداران نفوذ خود را بر اقتصاد و سیاست افزایش داده است.

نقش رئیس جمهور بیشتر به سیاست داخلی و مسائل اقتصادی محدود می شود، اما همچنان یک موقعیت تأثیرگذار است.

انتخابات همچنین آزمون مهمی برای احساسات عمومی باقی مانده است. مشارکت کم در سال‌های اخیر نشانه آشکاری از روحیه بد نسبت به روحانیون و تشکیلات سیاسی است که به طور فزاینده‌ای تندرو و محافظه‌کار شده است.

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در Chatham House، یک اندیشکده مستقر در لندن، گفت برای رژیم، این فاصله این جدایی بین حکومت و جامعه یک مشکل جدی است. آنچه آنها می خواهند این است که وحدت محافظه کار را حفظ کنند، اما پر کردن کفش های رئیسی دشوار است.

رئیسی، روحانی که سال ها در قوه قضائیه کار کرد و در برخی از وحشیانه ترین اعمال سرکوب تاریخ کشور دست داشت، از وفاداران سرسخت علی خامنه ای و جهان بینی او بود.

رئیسی که از حامیان فداکار حکومت دینی در ایران بود، مدت‌ها به‌عنوان جانشین بالقوه رهبری تلقی می‌شد علی‌رغم، یا شاید به دلیل نداشتن شخصیت زورمندی که برای علی خامنه‌ای خطرآفرین باشد. اکنون، بدون نامزد مشخصی برای حمایت، خامنه‌ای ممکن است با درگیری‌های درونی در پایگاه محافظه‌کار خود مواجه شود.

آرش عزیزی، تاریخدانی که بر ایران تمرکز دارد و در دانشگاه کلمسون در کارولینای جنوبی سخنرانی می کند، می گوید رئیسی یک مرد بله بود، و بی تاثیر بودن او به نوعی موضوع مهمی بود. تشکیلات سیاسی شامل افراد زیادی با منافع مالی و سیاسی جدی است. شوخی برای قدرت وجود خواهد داشت.

کاندیداهایی که مجاز به نامزدی هستند، نشان دهنده این است که رهبری می خواهد چه مسیری را طی کند.

محمدباقر قالیباف، یک تکنوکرات عملگرا که رئیس مجلس و یکی از نامزدهای همیشگی ریاست جمهوری کشور است، احتمالاً تلاش خواهد کرد که نامزد شود. عزیزی گفت اما عملکرد او در مجلس در سال های اخیر ضعیف ارزیابی شده است. مجلس کمک چندانی به حل بحران اقتصادی ایران نکرده است و قالیباف، علیرغم اینکه خود را حامی فقرای ایران می‌خواند، در سال ۲۰۲۲ به دلیل گزارش‌هایی مبنی بر اینکه خانواده‌اش برای خرید در ترکیه رفته‌اند، خشم ملی را برانگیخت.

یکی دیگر از رقبای احتمالی، سعید جلیلی، مبارز سابق سپاه پاسداران است که به یک مذاکره کننده هسته ای تبدیل شد و به عنوان یکی از وفاداران تندرو به علی خامنه ای شناخته می شود. عزیزی گفت که کاندیداتوری او نوید خوبی برای دسترسی بالقوه به غرب نخواهد بود.

در تمام انتخابات اخیر ایران، علی خامنه‌ای نشان داده است که مایل است هر نامزد اصلاح‌طلب یا حتی میانه‌رو که به‌عنوان اپوزیسیون وفادار تلقی می‌شوند را از بین ببرد. نتایج روشن است در سال ۲۰۲۱، رئیسی با کمترین میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری، با ۴۸ درصد، پیروز شد. در مقابل، بیش از ۷۰ درصد از ۵۶ میلیون واجد شرایط رای دادن ایران در زمان انتخاب رئیس جمهور حسن روحانی در سال ۲۰۱۷ رأی دادند.

و تاکنون هیچ نشانه‌ای مبنی بر تغییر مسیر تشکیلات سیاسی جمهوری اسلامی وجود ندارد.

وکیل گفت این نظامی است که از ریشه‌های جمهوری‌خواهانه‌اش فاصله می‌گیرد و اقتدارگراتر می‌شود. انتظار دیدن تغییر را داشته باشید.

الی گرانمایه، تحلیلگر ایران در شورای روابط خارجی اروپا، گفت آنچه که به احتمال زیاد علی خامنه ای را از گسترش رقابت بازدارد، تمایل او به رهبری است که بتواند انتقال آرام و باثبات را در هنگام انتخاب رهبر جدید تضمین کند. .  خامنه ای ۸۵ سال سن دارد و از سلامتی ضعیفی برخوردار است.

با این حال، خامنه‌ای به همان اندازه دلایل قانع‌کننده‌ای برای در نظر گرفتن گشایش در برابر میانه‌روها دارد. در زمان رئیسی، کشور با یک سری تحولات چشمگیر مواجه شده بود که اقتصاد آن را مختل کرده و بیکاری سر به فلک کشیده بود. و سرکوب خشونت آمیز تظاهرات ضد دولتی که در سال ۲۰۲۱ پس از قتل مهسا امینی در بازداشت رخ داد، بخش بزرگی از مردم را سرخورده کرده است.

در حالی که تغییر مسیر علی خامنه ای بسیار بعید به نظر می رسید، گرانمایه گفت رژیم در ایران این توانایی را دارد که خودش را غافلگیر کند.

محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق، اگرچه یک تندرو شناخته شده بود، اما با شخصیت پوپولیستی خود، نظام سیاسی را شگفت زده کرد.

و روحانی، یک میانه‌روی درون نظام، بسیاری را با تلاش‌های خود برای گشایش اقتصادی در برابر غرب شگفت‌زده کرد و قبل از اینکه این توافق توسط دونالد جی. ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده شکست بخورد، موفق شد به توافق هسته‌ای دست یابد.

با این حال، هیچ معتدل آشکاری برای ورود به رقابت وجود ندارد، و حتی اگر وارد رقابت شود، مطمئن نیست که مردم چه واکنشی نشان خواهند داد.

گرانمایه گفت این یک سوال بزرگ است که آیا مردم بیرون می آیند و رای می دهند، زیرا چنین ناامیدی شدیدی وجود داشته است.

و در کشوری که رهبرانش به پشتوانه انقلاب مردمی به قدرت رسیدند و اعتراضات ضد دولتی قبلاً حکومت را مجبور کرده است که برای متوقف کردن آنها یک واکنش سرکوبگرانه ایجاد کند خطر طولانی مدت واضح است.

او گفت اگر مردم از طریق صندوق های رای به تغییر باور نکنند، تنها یک گزینه دیگر وجود دارد.