سقوط هلیکوپتر رئیسی انتقال قدرت به جناحی که مشتاق تکمیل برنامه تسلیحات هسته‌ای کشور است، تسریع خواهد کرد

معنای واقعی برای مرگ رئیس جمهور جمهوری اسلامی چیست؟

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جمهوری اسلامی قبل از اینکه بتواند در انتخابات سال ۲۰۲۱ که به شدت سازماندهی شده بود، پیروز شود، به شدت بدنام و مشهور بود که در مرگ ۵۰۰۰ زندانی سیاسی دست داشت.

آن کشتار جمعی در سال ۱۹۸۸ بخشی از کارزار بزرگ‌تر حکومت دین‌سالار ایران برای ارعاب شهروندانش در آماده‌سازی برای پایان جنگ هشت ساله با عراق و در سال پایانی مرگ بنیانگذار انقلاب، روح‌الله خمینی بود. بسیاری از قربانیان رئیسی ممکن است از مرگ او رضایت داشته باشند.

شاید برای حکومت بهتر یود که روز یکشنبه رئیسی در سانحه هلیکوپتر در سن ۶۳ سالگی کشته شود تا یک تغییر احتمالی رهبری دیگری آن طور که حکومت می‌خواهد رقم بخورد.

مانند اعدام‌هایی که در دهه‌های ابتدایی انقلاب به سرعت انجام داد، هدف از ارتقای رئیسی حفظ انقلاب از طریق جانشینی او به جای رهبر فعلی جمهوری اسلامی علی خامنه‌ای بود. از دست دادن غیرمنتظره رئیسی، فرزندان سالخورده حکومت دینی ایران را وادار خواهد کرد که در یک لحظه مخاطره آمیز در داخل و در اطراف منطقه بداهه پردازی کنند. نحوه عبور آنها از این چالش برای آینده ایران و خاورمیانه گسترده تر تعیین کننده خواهد بود.

صعود رئیسی به دومین مقام عالی رژیم، تابعی از کاریزما یا مهارت سیاسی قابل تشخیص نبود، بلکه تصدیق این بود که او دارای باارزش‌ترین ویژگی‌ها برای استبداد در مراحل پایانی بود؛ وفاداری بی‌چون و چرا به نظام حاکم و سابقه‌ بی‌رحمی که زیربنای حکومت  اسلامی هستند.

به همین دلیل، مرگ او به احتمال زیاد تغییرات معناداری در سیاست های جمهوری اسلامی ایجاد نمی کند. آنچه ممکن است تغییر کرده باشد اشتهای قابل توجهی برای ریسک است که تهران در چند سال گذشته نشان داده است.

به نظر می رسد رژیم از اعمال سخت گیری های مذهبی کورکورانه بر سران شورشی خود گرفته تا جنگ با اسرائیل، منافع عملی خود را نادیده می گیرد. رهبر جمهوری اسلامی لزوماً در میان بی‌تفاوتی رای‌دهندگان و تاریخ اخیر ناآرامی‌های داخلی، خود را بیشتر درگیر وظیفه تضمین انتقال آرام به یک رئیس‌جمهور جدید خواهد دید.

با این حال، خامنه‌ای و سرویس‌های امنیتی به شدت از خطری که در هر گونه ادراک از آسیب‌پذیری نهفته است، هم از نظر موقعیت بیرونی و هم از نظر سیاست داخلی آگاه خواهند بود. در نتیجه، ما باید منتظر یک ایران شلوغ و واکنشی باشیم که اگر خود را در حالت تدافعی ببیند، ممکن است خطرناکتر باشد.

مانند بسیاری از رهبران سالخورده، خامنه ای نیز با معضلات نسلی خود مواجه است. او در پاکسازی همتایان خود و چهره های قدیمی نظام مانند حسن روحانی، رئیس جمهور سابق و علی لاریجانی، رئیس پیشین مجلس، تهاجمی عمل کرده است.

این مردان در مواقعی مستعد بودند که قضاوت او را زیر سوال ببرند و حتی احکام او را به چالش بکشند. به هر حال، آنها مسئول معامله یک توافقنامه کنترل تسلیحات با آمریکایی های خیانتکار بودند که از نظر سود اقتصادی چندان بازدهی نداشتند. و سپس، تیم رئیس جمهور سابق دونالد ترامپ به سادگی این توافق را لغو کرد و همه تحریم ها را دوباره اعمال کرد. و با آن، واشنگتن به فروپاشی مرکز سیاست جمهوری اسلامی کمک کرد.

در یکی از پارادوکس‌های متعدد ایران، خامنه‌ای در می‌یابد که اشتراکات بیشتری با نسل جوان مرتجعان دارد تا هم‌عصران خود. این گروه برگرفته از طبقات سنتی با دلبستگی به خدا و جمهوری الهی اوست. آنها در دانشکده هایی مانند دانشگاه امام صادق که برنامه درسی آن سنگین دین و سبک علوم است، آموزش دیدند. آنها سربازان پیاده انقلاب هستند که نیروهای امنیتی و سپاه پاسداران را در اختیار دارند. آنها حزب سیاسی خود را در قالب حزب پایداری و نشریات خود دارند. رئیسی با توجه به میراث وحشتناکش برای آنها قابل قبول بود، اما آنها بیشتر بزرگان خود را به عنوان آثار فاسد گذشته می دانند. آنها بر مجلس تسلط دارند و اکنون به ریاست جمهوری چشم دوخته اند. از جمله افرادی که می توانند رئیس جمهور قابل قبولی برای این گروه باشند، می توان سعید جلیلی مذاکره کننده سابق هسته ای و مهرداد بذرپاش وزیر فعلی راه و شهرسازی را نام برد. آنها معتقدند زمان آنها فرا رسیده است.

بیش از همه اینها مدیریت صحنه جانشینی خود توسط خامنه ای است. این فقط برای بقای جمهوری نیست، بلکه حفظ هویت انقلابی آن خواهد بود. خامنه ای به مردانی نیاز دارد که در برابر فشارهای بین المللی متزلزل نشوند و مانند روحانی تسلیم وسوسه تجارت با غرب نشوند. او چاره چندانی ندارد جز اینکه دولت خود را به یکی از آخرین بخش‌های جامعه‌اش که هنوز به آرمان خدا باور دارند، بسپارد. در اصل جمهوری اسلامی در حال واگذاری به ایدئولوگ های آزمایش نشده است.

بحث‌های سیاست خارجی دیگر نخبگان ایران را مانند گذشته در هم نمی‌شکند. موفقیت چشمگیر به اصطلاح محور مقاومت جمهوری اسلامی به سختی قابل بحث است. مجموعه نیروهای نیابتی و شبه نظامی جمهوری اسلامی به شکست آمریکا در عراق و افغانستان، تحقیر عربستان سعودی در یمن، حفظ سلسله اسد در سوریه و آسیب دیدن اسرائیل در ۷ اکتبر کمک کرده است. این امپریالیسم ارزان است.

موضوع باقی مانده ای که خامنه ای باید قبل از مرگ خودش حل و فصل کند، برنامه هسته ای است. دانشمندان و تکنسین‌های ایران کار خود را انجام داده‌اند و احتمالاً دیگر هیچ مانع تکنولوژیکی برای انفجار وجود ندارد. خامنه‌ای زیرساخت‌های هسته‌ای را از نظر اندازه و پیچیدگی گسترش داده است، اما در مورد عبور از خط نهایی و عملاً انفجار بمب مردد بوده است. همانطور که او به آخرین و مهم ترین تصمیم خود فکر می کند، به طور فزاینده ای توسط مردانی احاطه می شود که احساس می کنند در عصر افول آمریکا در خاورمیانه چیز زیادی برای از دست دادن ندارند.

رئیسی از بسیاری جهات یک چهره انتقالی بود. او نماینده آخرین نفس کسانی بود که در ایجاد انقلاب حضور داشتند. زیر نظر خامنه ای، نسل جدیدی در شرف به دست گرفتن قدرت است و آنها معتقدند که جهان به راه آنها می رود.